Hoe zou u een concert beleven als u niets kon zien? Als u wist dat ze er zijn, de artiesten met hun instrumenten, maar u zich geen beeld kon vormen van hun gezichten, hun beleving of interacties? Tussen de stukken door nemen uw oren het concertleven op het podium waar, hetzelfde bij het opkomen en afgaan van de artiesten. U beeldt zich in hoe ze hun applaus in ontvangst nemen: bescheiden, opgelucht, stralend, triomfantelijk? Naar aanleiding van het programma rond de blinde componist Francesco Landini dat Sollazzo Ensemble voor Laus Polyphoniae samenstelde, vroegen we Peter en Lesley, twee concertgangers met een visuele beperking, naar hun muziek- en concertbeleving.
De pokken beroofden Landini op jonge leeftijd van zijn zicht. Peter werd geboren met retinitis pigmentosa, waardoor hij steeds minder zag. Tot 2017 kon hij m.b.v. vergroting nog steeds iets lezen. Sindsdien neemt hij enkel nog een verschil tussen licht en donker waar. Lesley ziet niets meer; dag en nacht hebben daardoor dezelfde grijswaarde. Toen ze negen was, werd ze op een dag wakker met een erg wazig zicht. Alles was beschadigd, zomaar ineens. Twee maanden na die bewuste ochtend kon ze enkel nog licht van donker onderscheiden.
In hun wereld als (slecht)ziende is muziek altijd belangrijk geweest. “Het is niet omdat we blind zijn, dat muziek plots belangrijker werd of dat we een absoluut gehoor ontwikkelden. Het gaat nog altijd meer om het gevoel dan over technische perfectie”, vertelt Lesley. Beiden sluiten ze hun ogen om de muziek nog intenser te voelen, om zich volledig te laten vervoeren. Peter: “Net als bij de rest van de samenleving heeft muziek niet voor iedere slechtziende dezelfde betekenis.” Waar muziek Peters gemoed verbetert – “Ritme kan me echt meeslepen, het activeert me telkens wanneer ik voel dat het nodig is” – beleeft Lesley muziek als de soundtrack van haar leven: “Ik kan niet zonder muziek, zodra ik opsta, zet ik muziek op. De nieuwe releases van Spotify check ik ook altijd zo snel mogelijk.”
Concert, geluid, lawaai
Naar de muziek van Landini luisteren ze toch ‘anders’. “Het is gek, tot mijn dertigste had ik nog nooit een andere slechtziende of blinde ontmoet,” vertelt Lesley, “en nu voelt het toch alsof deze blinde componist ons op een of andere manier vertegenwoordigt.” Lesley en Peter zijn muziekliefhebbers, maar niet per se de allergrootste fans van klassieke – of oude – muziek. Toch vonden ze de weg naar AMUZ, via VeBeS, de Vereniging van Blinden en Slechtzienden Licht en Liefde vzw. VeBeS is een ledenvereniging voor mensen met een visuele handicap, waarbij ze beiden zijn aangesloten. Lesley is ondertussen regiovoorzitter Antwerpen en Peter is voorzitter. VeBeS en AMUZ vonden elkaar al zodra er sprake was van het Festival van Vlaanderen Antwerpen. Lesley vertelt: “Mijn partner houdt van klassieke en oude muziek, en toen we in de begindagen van AMUZ een concert bijwoonden op die bijzondere locatie, vond ik dat meer VeBeS-leden van AMUZ-concerten zouden moeten kunnen genieten. Toen hebben we contact opgenomen.”
Sindsdien selecteert VeBeS elk concertseizoen enkele muziekparels uit het AMUZ-programma. Lesley: “De combinatie van de muziek en de sfeer van het gebouw doet elke keer weer iets met me. Het doet me vaak bezinnen over het transcendente – hetzelfde programma in pakweg de Arenbergschouwburg zou niet hetzelfde effect hebben.” Hoewel haar partner het gebouw al tot in detail heeft beschreven, is AMUZ voor Lesley opgebouwd uit klanken, akoestiek, geuren, temperaturen, luchtlagen, oneffenheden, stemmingen en herinneringen. Idem dito voor Peter. Zijn concertbeleving wordt vervolledigd door het aanvoelen van de omgeving, de rest van het publiek: “De emoties die in de zaal leven, het hoesten, keelschrapen, geschuifel en gebabbel, het hoort er allemaal bij.” Hoewel dat laatste voor hen ook iets minder mag. “Geroezemoes stoort me niet, wel alle telefoongeluiden en gesprekken die je worden opgedrongen; gesprekken die eigenlijk toch niet tijdens een concert moeten worden gevoerd.” Ook Lesley vindt dat conversaties niet in een concertzaal thuis horen. “Ik heb een extreem goed gehoor, waardoor ik heel veel en zelfs van ver kan horen. Ik filter op geluid, maar dat maakt ook dat ik me er ontzettend aan kan ergeren.” Haar auditieve geheugen is enorm – als student memoriseerde ze onder andere het strafwetboek auditief. Ze beschouwt haar gehoor echter niet als een superzintuig of compensatie, wel als een noodzaak. Met gehoorbescherming een (pop- of rock-)concert bijwonen, vindt ze even verschrikkelijk als onvermijdelijk. “Ook nog hardhorig worden is géén optie voor mij.” In tegenstelling tot Lesley kan Peter (nog) niet filteren wat hij hoort. “Geluid kan mooi zijn,” zegt hij, “de natuur beleef ik bijvoorbeeld heel intens. Maar wat ik hoor, kan me net zo goed compleet overweldigen.” Recent verhuisde hij dan ook van Antwerpen naar Berendrecht vanwege het lawaai. “Ik ervaarde de omgeving niet meer als geluid, maar als herrie. En dat kon voor mij niet meer.”
Beeldenbank
Zodra de muziek in AMUZ klinkt, jagen hun oren hun verbeeldingskracht aan. Want de wereld zoals Peter en Lesley die zagen, vormt nu een levendig beeldarchief in hun hoofd. Een archief dat hen tijdens concerten voorziet van beelden waarop ze zich kunnen laten meedrijven. Peter vertelt hoe zijn voorstellingsvermogen hem bijvoorbeeld de opbouw van een zomerstorm toont, hoe hij op basis van de muziek in zijn oren de vogels uit een veld ziet opvliegen, of hoe hij zich een historisch beeld vormt van de muziek die hij hoort.
Van componist Landini weten we dat de teksten die hij – vermoedelijk zelf – schreef, vaak een beschrijvend karakter hebben. Kleur en licht legde hij met woorden vast in de muziek. Ogen, en alle emoties die ze kunnen weerspiegelen, zijn daarbij een veel voorkomend motief. Wat Landini nog kon zien, of net niet, heeft hij ons niet nagelaten. Hoe hij de wereld waarnam, echter wel. Sluit uw ogen, spits uw oren en voel. Niet alles van waarde ligt in het zien.
Ps: Benieuwd hoe het is om met gedimde of volledig gedoofde lichten te leven? Bij VeBeS kan u terecht om een dagelijks moment ‘anders’ te beleven: wat dacht u van een diner in het donker? Of om in datzelfde donker na een concert uw jas terug te vinden? “Als je alleen op pad bent, is dat een probleem. Want ik hang graag mijn jas op een hoek, maar blijkbaar geldt dat voor iedereen! Dan kan ik niet anders dan alle jassen betasten, tot ik de mijne te pakken heb!” Peter, wij gaan alvast op zoek naar een oplossing voor die jas, beloofd.
Voor meer info: www.vebes.be
Julie Hendrickx