AMUZ sprak met de Roemeense klavierspeelster Aurelia Visovan, eerste laureaat van de pianofortewedstrijd in Brugge in 2019 en op zondag 26 november 2023 te gast in AMUZ met Terra Nova Collective onder leiding van Vlad Weverbergh. Een portret van haar muzikale parcours.
Aurelia Visovan groeide op in een kleine Roemeense stad tegen de grens met Oekraïne. Ze komt niet uit een muzikantenfamilie, maar haar ouders waren goed bevriend met de plaatselijke pianolerares. Bij haar volgde Visovan vanaf haar vijf jaar pianolessen. Haar lerares was streng, zag het potentieel van haar jonge leerlinge en liet haar deelnemen aan talrijke pianowedstrijden voor kinderen. Na haar lagere school drong haar pianolerares erop aan dat Visovan haar geboortestad zou verlaten om in een grotere stad bij een betere pianoleraar te gaan studeren. Zodoende verhuisde de twaalfjarige alleen naar Cluj, de tweede grootste stad van Roemenië. Intensievere pianolessen en meer pianowedstrijden volgden.
Klavecimbel
Aurelia Visovan vervolgde haar piano-opleiding aan het conservatorium van Cluj-Napoca. Haar docente was geïnteresseerd in de historische uitvoeringspraktijk, maar de middelen om die interesse om te zetten in de praktijk ontbraken. Op dat moment was er zelfs in heel Roemenië geen enkele – laat staan bespeelbare – pianoforte te vinden en waren er ook maar enkele klavecimbels beschikbaar. “Ze stelde me voor Bach ook op het klavecimbel te spelen,” vertelt Visovan, “maar ik leerde dat instrument nooit echt bespelen in Roemenië.” Na twee jaar verruilde ze het conservatorium van Cluj voor dat van Wenen. “Op een feestje van de pianoklas geraakte ik aan de praat met de leerkracht klavecimbel, en vroeg ik hem of hij me klavecimbellessen wilde geven. Nadat ik een semester lessen bij hem had gevolgd, stelde hij voor dat ik ook voor klavecimbel officieel ingangsexamen zou doen in het conservatorium – het instrument lag me ook wel. En zodoende was ik wellicht de enige student in de geschiedenis van dat conservatorium dat afstudeerde op moderne piano én klavecimbel. De combinatie klavecimbel en pianoforte of pianoforte en moderne piano was meer gebruikelijk dan wat ik deed.” (lacht)
De enige pianoforte in Roemenië
“Tijdens mijn studies in Wenen zag ik natuurlijk wel pianoforte’s, maar de aanleiding om het instrument te bespelen kwam eerder toevallig en was ongebruikelijk. Aan de universiteit in Roemenië waar ik had gestudeerd, hadden ze een pianoforte aangeschaft; het enige en eerste instrument in het hele land! Ze zochten iemand om het te bespelen tijdens het inauguratieconcert, en omdat ik klavecimbel studeerde in Wenen, dachten ze aan mij. Met wat voorbereidende lessen van mijn klavecimbelleraar speelde ik tijdens het inauguratieconcert in Roemenië een Mozartconcerto op die nieuwe pianoforte. Daarna volgde ik wel enkele masterclasses om de pianoforte beter te leren bespelen, maar ik studeerde het nooit zo intens als klavecimbel of moderne piano – ik zag het meer als een hobby.
De laatste wedstrijd
“Ook na mijn studies nam ik deel aan talrijke piano- en klavecimbelwedstrijden. Maar enkele jaren geleden, ik was toen 28, had ik het wat gehad – de leeftijdslimiet is vaak ook 30 jaar. Er was echter de pianofortewedstrijd in Brugge (in 2019), en ik dacht: Ach kom, ik speel pianoforte als hobby, ik kan het proberen en ik hoef mezelf weinig kwalijk te nemen als het op niets uitdraait. Dat maakte dat ik zonder veel stress aan de wedstrijd deelnam en dat had wellicht zijn weerslag op mijn spel, ik vond het gewoon heel fijn om te doen. En kijk, ik won de wedstrijd (lacht) en ben vooral dankbaar dat ik daardoor heel wat kansen krijg om professioneel pianoforte te spelen.”
Visovans biografie vermeldt dat ze deelnam aan zo’n 25 wedstrijden. “Dat zijn enkel de wedstrijden waarbij ik iets won,” zegt ze al lachend. “Ik speelde er zoveel meer. Als kind in Roemenië deed ik tussen mijn zes en achttien jaar mee aan zo’n dertig kinderwedstrijden. Wedstrijden zijn trouwens wel een ding in Roemenië, of eigenlijk in heel Oost-Europa. Het competitieve aspect vind je daar in alle disciplines. Tussen mijn achttien en 28 jaar nam ik deel aan zo’n twintig internationale wedstrijden voor moderne piano of voor klavecimbel. De wedstrijd in Brugge, voor pianoforte, was mijn laatste concours.”
“Maar ik kan niet zeggen dat ik een fan ben van muziekwedstrijden. Het blijft toch een beetje een loterij. Meestal krijg je weinig feedback van de jury, of moet je het doen met een uitspraak als: “Ik hield niet van je interpretatie”, zonder dat je dan weet wat je een volgende keer beter zou moeten doen. Ik heb er wel uit geleerd hoe de wereld in elkaar zit, en het heeft ongetwijfeld mijn cv versterkt en mij meer professionele mogelijkheden geboden. Deelnemen aan die vele wedstrijden heeft alleszins mijn stressbestendigheid versterkt. De wedstrijden voor moderne piano duren vaak een tiental dagen, hebben meerdere rondes voor de finale en je moet een omvangrijk repertoire in de vingers houden. Ronde na ronde moet je kunnen omgaan met stress en vermoeidheid. Het is een harde leerschool om onder druk te presteren. Ik vind concerten spelen veel relaxter: er zit geen strenge jury in de zaal die je punten zal geven, je speelt om het publiek een fijne tijd te bezorgen.”
Klavecimbel, pianoforte en piano
“Sinds ik in Nürnberg woon – omdat ik hier piano doceer aan de Hochschule für Musik – speel ik minder vaak klavecimbel dan in Wenen, toen ik geregeld continuo in een oudemuziekensemble speelde. Maar gelukkig heb ik volgend jaar weer enkele engagementen voor klavecimbelrecitals. Momenteel speel ik ongeveer de helft van mijn concerten op pianoforte, zowat overal in Europa, en de andere helft op moderne piano, eigenlijk uitsluitend in Roemenië. Ten eerste omdat ik de band met mijn geboorteland niet wil verliezen, ik ben graag in Roemenië, en ten tweede omdat er nog steeds maar één pianoforte aanwezig is in het land. Maar ik zou die mix van instrumenten niet willen opgeven. Ik speel graag moderne piano en doceer het ook, maar ik laat al mijn studenten ook klavecimbel en pianoforte spelen, zodat ze op zijn minst weten en voelen wat het verschil is.”
“Zelf vind ik het vandaag erg moeilijk om muziek van bijvoorbeeld Mozart of Haydn op een moderne piano uit te voeren. Ik ken het repertoire goed en heb een goed beeld van hoe het in die tijd zou hebben geklonken, omdat de pianoforte’s waarvoor de muziek werd gecomponeerd ze haast vanzelf zo doen klinken. Diezelfde klanken proberen te evoceren op een moderne piano, is erg tricky, omdat die nu eenmaal helemaal anders klinkt door haar bouw: de klank resoneert langer en heeft meer volume, de bassen klinken luider. De moderne piano kan ook nooit dezelfde sprankelende, heldere toon produceren als de pianoforte. Ik bereid me momenteel voor op de uitvoering van het Haydn-concerto op pianoforte in AMUZ én op een concert waarbij ik een sonate van Leopold Mozart speel op een moderne piano, en dat laatste is behoorlijk moeilijk; vooral om de klank zo te krijgen zoals ik hem wil. Ik moet toegeven dat ik dat repertoire eigenlijk niet meer graag speel op een moderne piano.”
Object of partner
“Omschakelen naar de pianoforte vraagt altijd een zekere aanpassing, maar dat lukt me ondertussen wel. Met meer recente 19de-eeuwse historische piano’s wordt dat steeds gemakkelijker. Maar veel hangt af van hoe je een instrument benadert. Moderne pianisten zien hun piano vaak als een object dat moet doen wat ze willen dat het doet. En als dat niet lukt, is het een slecht instrument. Als je historische piano’s bespeelt, leer je dat het instrument een partner is, waarmee je een muzikale conversatie voert. Het instrument toont je wat je met de muziek aankan, en niet omgekeerd. Jij moet je als pianist kunnen aanpassen aan het instrument. Als je de moderne piano ook zo benadert, is dat fantastisch. Je ontdekt welke mogelijkheden het instrument je biedt, je leert daarmee spelen en laat het instrument joú inspireren. Als dat je mindset is – dat je met het instrument wil communiceren en zien wat het jou te vertellen heeft – dan kan je elk instrument goed bespelen.”
Revisiting Haydn
In AMUZ speelt Aurelia Visovan het Pianoconcerto in D van Joseph Haydn. De laatste keer dat ze dat werk speelde, was ze twaalf jaar oud. “Het was het allereerste concerto dat ik uitvoerde”, vertelt ze. “Ik speelde het met een schoolorkest, en de repetities hadden plaatsgevonden in een klein lokaal waarbij de piano in een hoekje stond. Ik dacht de hele tijd dat ik gewoon deel uitmaakte van het orkest. Pas op het moment van het concert, toen ik het podium betrad, zag ik dat de piano vooraan op het podium, vóór het orkest stond opgesteld, en realiseerde ik me dat ík eigenlijk de soliste was. (lacht) Sindsdien heb ik het concerto nooit meer gespeeld. Het wordt dus een speciaal moment! Ik merk ook nu pas hoeveel humor Haydn in de partituur stak. Als kind realiseerde ik me lang niet hoe subtiel hij met motiefjes speelt, en nu op de pianoforte hoor ik pas echt hoe speels en grappig het concerto is. Ik heb er ook plezier in om nu mijn eigen cadenza’s te schrijven voor de uitvoering. Ik kijk uit naar de samenwerking met Vlad Weverbergh en Terra Nova Collective. Al voor de pandemie maakten we samen plannen, maar door de lockdowns konden we ze niet realiseren of moesten we ze uitstellen. Nu zal het er eindelijk van komen!”
