Een festivalprogramma heeft eigenlijk veel weg van een menu in een toprestaurant. Niet de vaste kaart maar een avond uitgebreid tafelen waarbij u zich laat leiden door de chefkok: een reeks voorgerechten die, naarmate de gangen vorderen, toeleven naar het hoofdgerecht. Daarna tal van kleine desserts die het diner afsluiten. Geen betere manier om nieuwe combinaties van smaken en texturen te proeven. Het programma van Laus Polyphoniae 2023 is zo’n degustatiemenu. Met klassieke smaakmakers én verrassingen. De kans dat u al eens hoorde van Chordophony is klein. Beschouw dit luitensemble – smaakvol en zijdezacht – dan ook als de bemoedigende knipoog van een chef die uw smaakpalet kent.
Het geheime ingrediënt
Het geheim van Chordophony is Lynda Sayce. Als we echt in een multiversum zouden leven, dan is er een Lynda die fluitiste is. Een moderne fluit was haar eerste instrument. Gewoon, omdat ze dat had geleerd op school zoals vrijwel iedereen. Een andere Lynda is historica. Omdat de opleiding tot bachelor in de geschiedenis toch niet aan haar verwachtingen voldeed, schakelde ze na een jaar over naar musicologie. Dus ook: Lynda Sayce, musicologe. Het is in de tweede week van haar opleiding musicologie dat er tijdens een les over renaissancemuziek weer een parallel leven ontstaat: dat van de luitiste. De lector had zijn les even goed kunnen ondersteunen met een klavecimbelopname maar koos voor luitmuziek. Gelukkig. Anders had de hemel zich niet kunnen openbaren boven Lynda’s hoofd bij het horen van die fluweelzachte luitklank. De Lynda in deze uithoek van het multiversum haalde nog een PHD waarvoor ze historische theorbes opspoorde en onderzocht, geeft les, musiceert en is als research associate aan Oxford University bij de Alamire Foundation terechtgekomen waar ze het mobiele Alamire Digital Lab beheert en er de wereld mee rondtrekt.
Toch is de luit niet het alpha en omega voor Sayce. Ze is minder een doel, wel een middel. Sayce: “Nu weet ik dat ik vroeger eigenlijk niet op zoek was naar het theoretische aspect van geschiedenis maar dat ik zocht naar een connectie met historische bronnen. Ik wilde er geen boek over lezen, ik wilde gewoon het origineel.” Het werken met de historische bron is voor Sayce een constante. De luit is dan de geleider van de geschiedenis. “Het mooie is dat een luit een instrument is dat je toelaat om je eigen repertoire te maken. Je bent daardoor niet afhankelijk van het aanbod partituren in de muziekwinkel maar je kan je eigen onderzoek voeren. Luitspelers hebben ook altijd al op de barricaden gestaan als het aankomt op spelen vanuit originele bronnen. We hebben er gewoonweg een sterke connectie mee. Iets dat uitgevers van facsimiles ook niet is ontgaan (lacht).” Ook haar studenten moedigt ze aan om hun eigen onderzoek op te starten. “Ik duw ze een facsimile in handen of bezorg hen een link naar een gedigitaliseerd manuscript want ik wil niets liever dan dat ze reflecteren over hun bronmateriaal. Tijd doorbrengen met die historische bron wil zeggen dat je nadenkt over de vingerplaatsing, dat je hier en daar misschien wel foutjes zal moeten corrigeren, je wordt gedwongen om te denken aan de harmonie… Ze leren de muziek op een directe manier te analyseren.”
Sayce vermoedt dat ze onder haar studenten de reputatie heeft van ongewoon repertoire haar cursussen binnen te smokkelen. “Ik vind het zo fijn om plots op een interessant uithoekje van luitrepertoire te stuiten. Soms krijg ik ook muziek aangereikt van bevriende componisten of maak ik zelf arrangementen.” Zoals ze deed met de luitduetten uitgegeven door Phalèse. Ze vertelt dat ze jaren geleden verschillende edities luitmuziek publiceerde, waaronder één van de boeken met duetten. “Ik heb veel tijd doorgebracht met die duetten om er een gebruiksvriendelijke publicatie van te maken. Het programma dat ik samenstelde voor deze editie van Laus Polyphoniae was eigenlijk een fijn excuus om die publicatie nog eens te bezoeken als een oude vriend.”
Historische ingrediënt
Antwerpen wordt met heel wat geassocieerd – diamanten, de haven, mode, Rubens, boekdrukkunst, zelfs met koeken – maar niet met luitvirtuositeit. En dat terwijl het grootste overgebleven corpus muziek voor een ensemble van luiten afkomstig is uit Antwerpen. Mede dankzij muziekuitgever Petrus II Phalesius, die hier in Antwerpen heel wat luitmuziek drukte. Emanuel Adriaenssens, de eerste belangrijke componist van luitmuziek uit de Lage Landen, woonde dan weer het grootste deel van zijn leven in Antwerpen. Phalesius gaf trouwens ook Adriaenssens’ eerste publicatie uit: Pratum musicum uit 1584, met arrangementen van vocale muziek voor twee, drie en vier luiten. En zo is er ook nog Giovanni Pacoloni. Zijn werk werd evengoed uitgegeven door Phalèse en is tot op vandaag de enige collectie gewijd aan luittrio’s die de tand des tijds overleefd zou hebben. En ook Joachim van den Hove was een (toen) bekende Antwerpse luitist. Zijn eerste publicatie verscheen echter bij een uitgever in Utrecht omdat hij na de val zijn geluk wat noordelijker ging zoeken. Maar Sayce noemt van den Hove wel een interessante solist en een boeiende componist, vooral als het aankomt op luitkwartetten.
Sayce brengt de bovengenoemden allemaal samen voor Laus Polyphoniae. Sayce: “Dat er toen zoveel muziekdrukken voor luit verkrijgbaar waren, wil ook zeggen dat er veel geïnteresseerden waren. Wat daarbij opvalt is dat de liefhebber trouwens best over meerdere luiten in verschillende maten moest beschikken. De duetten die Phalèse uitgaf waren soms bedoeld voor twee luiten van dezelfde grootte maar anderen waren voor een duo dat een toon van elkaar verschilde. Er moet dus wel een zekere markt voor zijn geweest, als je weet dat een muziekboek uitbrengen niet alleen omslachtig was maar ook duur”, licht ze toe. De luit was, behalve door zijn rijke en verfijnde klank, ook wel een fijn instrument om in huis te hebben. Je kan er immers veel kanten mee uit: dansmuziek, populaire liedjes, instrumentale versies van meerstemmige vocale muziek, liedbegeleiding, en vooral de meest uiteenlopende vormen van solomuziek. De rol van de luit in die periode is het best te vergelijken met die van de piano in de 19e eeuw.
Onze menukaart brengt ingrediënten samen waarvan we weten dat die u zullen charmeren. Maar u bepaalt uiteindelijk zelf hoe verrassend uw festivalmenu smaakt. Chordophony weet als geen ander het luituniversum dat Antwerpen ooit was op te roepen, het is aan u om dat te ontdekken. Wie weet hoeveel zelfdiscipline u nadien aan de dag zal moeten leggen om met uw vinger niet dat allerlaatste smaakrestje uit uw bord te schrapen?
Julie Hendrickx
