Sinds haar ontdekking in 1862 prikkelt de Messe de Tournai de nieuwsgierigheid van musici, musicologen en oudemuziekliefhebbers. Deze uitzonderlijke muzikale bron, gevonden in het kathedraalarchief van Doornik door de Franse muziekwetenschapper Edmond de Coussemaker, geldt als de oudst bekende volledige, polyfone miscyclus in de muziekgeschiedenis. Alle onderdelen van het ordinarium – Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus en Agnus Dei – én het afsluitende Ite missa est staan in één handschrift.
Hoewel er geen sluitend bewijs voor is, vermoeden sommige onderzoekers dat de mis verband hield met de stichting van een dagelijkse polyfone Mariamis in de kathedraal van Doornik rond 1349. De mis zou in die context een bijzonder artistiek en spiritueel project zijn geweest, mogelijk ter ere van Maria, aan wie veel gezangen in het handschrift zijn gewijd.
De enige complete bron van de mis is het zogenaamde manuscript A 27, dat zich nog steeds in het archief van de kathedraal bevindt. Dit manuscript werd vervaardigd voor de Broederschap van de Episcopale Notarissen, een religieuze lekenvereniging die in de 14de eeuw bijeenkwam voor devoties in de Sint-Vincentiuskapel, gelegen aan de zuidwestzijde van de kathedraal. De leden – priesters én getrouwde notarissen verbonden aan de bisschop van Doornik – eerden er onder meer Maria, Sint-Barbara en Sint-Vincentius.
Muziek speelde een belangrijke rol in hun samenkomsten. Voor hun diensten betaalden zij geestelijken en koorknapen van het kathedraalkoor, en hun handschrift bevat dan ook een rijk repertoire aan gezangen, met een duidelijke Mariadevotie als rode draad.
Onderzoek heeft uitgewezen dat delen van de mis – het Kyrie, Sanctus en Agnus Dei – wellicht lokaal zijn gecomponeerd, terwijl andere delen, zoals het Credo en Gloria, ook in handschriften elders in Europa opduiken. Opvallend is het Credo, dat eveneens voorkomt in de beroemde Codex Las Huelgas uit Spanje. Dit manuscript werd gebruikt in een vrouwenklooster en bevat aanwijzingen dat sommige stemmen instrumentaal werden uitgevoerd. Het Credo reisde dus van Burgos naar Doornik en laat zien hoe flexibel en internationaal de middeleeuwse muziekpraktijk was. Polyfone miszettingen circuleerden, werden aangepast aan plaatselijke omstandigheden, en konden zowel door mannen- als vrouwenstemmen worden gezongen.
Het Noorse vrouwenensemble Trio Mediaeval zet die traditie voort. Met hun interpretatie van de Mis van Doornik brengen zij een eerbetoon aan een werk dat al bijna zeven eeuwen resoneert in Europa’s geestelijke erfgoed. Hoe de mis destijds precies heeft geklonken in de gotische akoestiek van de Doornikse kathedraal, blijft een open vraag – het gebouw is inmiddels sterk gewijzigd en wordt momenteel gerenoveerd – maar moderne uitvoeringen, die aan historisch onderzoek zijn gekoppeld, blijven de luisteraar een glimp bieden van haar oorspronkelijke kracht en schoonheid. Een akoestisch onderzoek naar de kathedraal, zoals recent gebeurde voor de Notre-Dame in Parijs, zou een volgende stap kunnen zijn om dit unieke muzikale erfgoed beter te begrijpen. Intussen zorgt Trio Mediaeval voor een luisterervaring die hedendaagse oren unieke middeleeuwse klanken biedt.